حجّة الوداع :
تنها حج پیامبر اکرم (ص) بعد از اسلام. رسول اکرم (ص) پس از هجرت، سه بار برای عمره به مکه رفت،اما به گفته مورخان و محدّثان، فقط یک بار در مراسم حج حضور یافت و آن چند ماه پیش از وفاتش بود.
از آنجا که این حج در آخرین سال عمر آن حضرت (ص) واقع شد و پیامبر در آن با مسلمانان وداع کرد، به حجة الوداع ( حج خداحافظی ) مشهور است.
بنابر معتقدات شیعی، در بازگشت از این سفر حج و در غدیر خم، پیامبر (ص) با دستور خداوند امامت و ولایت امیر المؤمنین امام علی (ع) را به صورت عمومی اعلام کرد و از مردم بر این امر، بیعت گرفت؛ بدین رو، این حج، برای شیعیان اهمیتی ویژه دارد.
نام دیگر این حج حِجَّةُالبَلاغ است، زیرا آیه تبلیغ در بازگشت از این سفر بر پیامبر نازل شد.
از دیگر نام‌های این حج، حِجَّةُالاسلام است زیرا تنها حجی است که پیامبر در دوره حاکمیت اسلام به جا آورد و مراسم آن طبق آیین اسلام بود.
بنا به روایت مفصّل معاویة بن عمار از امام جعفر صادق (ع)، پیامبر (ص) ده سال در مدینه زندگی کرد و به حج نرفت؛
هنگامی که آیه « وَ أَذِّنْ فِی النّاسِ بِالْحَجِّ » ( و در میان مردم ندای حج سر ده ) نازل شد، رسول خدا(ص) اعلام کرد که امسال به حج می‌رود. ساکنان مدینه و روستاها و بادیه نشینان، در مدینه گرد آمدند تا با پیامبر (ص) راهی حج شوند. چهار شب از ذیقعده سال دهم مانده بود که پیامبر (ص) از مدینه به سوی مکه حرکت کرد.
در منابع اهل سنت آمده است که حضرت یک شب را در میقات ذوالْحُلَیفه گذراند و سپس به سوی مکه حرکت کرد اما طبق حدیث امام صادق(ع)، آن حضرت در همان روزی که به میقات رسید، مُحرم شد و شب را در میقات نماند.
در میقات، پیامبر (ص) آداب احرام را به مردم آموخت. ابتدا غسل کرد و برای حج قِران مُحرم شد.
جامه احرامش دو تکه پارچه پنبه‌ای ندوخته بافت یمن بود که به هنگام مرگ، کفن وی شد، سپس نماز ظهر را در مسجد شجره به جا آورد و بر کوهان شترانی که برای قربانی به همراه داشت، علامت زد.
بعدها مسلمانان در مسیر پیامبر (ص)، در جاهایی که آن حضرت نماز خوانده یا استراحت کرده بود، چند مسجد ساختند.
پیامبر(ص) در ذی طُوی، نزدیک مکه، یک شب را گذراند و در آخر روز چهارم ذیحجه به مکه رسید.
