« آیه تطهیر »

 آیه تطهیر بخشی از آیه ۳۳ سوره احزاب است که در آن به اراده خداوند بر پاک گردانیدن اهل بیت (ع) از رجس و پلیدی تصریح شده است و علمای شیعه برای اثبات عصمت امامان (ع) به آن استناد می‌کنند.

« إِنَّمَا يُرِيدُ اللهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً »

خدا فقط مى‌خواهد آلودگى را از شما خاندان [پيامبر ] بزدايد و شما را پاك و پاكيزه گرداند .

شأن نزول :

در برخی احادیث آمده که این آیه در خانه ام سلمه همسر پیامبر (ص)، نازل شده و هنگام نزول آن علاوه بر پیامبر (ص) ، علی (ع)، فاطمه (س) ، حسن (ع) و حسین (ع) هم حاضر بوده اند.

در این هنگام پیامبر (ص) ، پارچه ای خیبری ( کساء ) را که بر آن نشسته بود، بر روی خود و علی و فاطمه و حسنین کشید و دستها را به سوی آسمان بالا برد و فرمود : ” خدایا ! اهل بیت من این چهار نفرند ، اینان را از هر پلیدی پاک گردان. “

ام سلمه از پیامبر (ص) پرسید آیا او نیز در شمار اهل بیت (ع) قرار دارد، پاسخ پیامبر (ص) این بود که تو از همسران رسول خدا یی و تو ( بر راه ) خیر هستی .

استدلال به آیه :

این آیه به “آیه تطهیر” شهرت یافته است. و با “إِنَّما” که به تصریح لغویان، برای حصر است، آغاز شده و انحصار اراده الهی به آنان را بیان می‌کند. تقدیم جار و مجرور (عنکم ) بر مفعولٌ به ( الرجس ) و نیز اعراب نصب ( أهل البیت ) که مفید اختصاص است، بر این تأکید می‌افزاید.

تعبیر “یطهّرکُم” در پی “لِیذهِبَ عَنکُم‌الرّجسَ” تأکیدی بر طهارت و پاکیزگی به دنبال دور شدن پلیدی‌ها است و “تَطهِیرًا” که مفعول مطلق است نیز تأکیدی دیگر برای طهارت به شمار می‌رود.

“الرِجسَ” که با الف و لام جنس است، هرگونه پلیدی فکری و عملی اعمّ از شرک، کفر، نفاق و جهل و گناه را در برمی‌گیرد.

معنای رجس :

در باره معنای “رجس” مفسران اختلاف نظر دارند و برای آن معانی مختلفی ذکر کرده اند، از جمله: گناه، فسق، شیطان، شرک، شک، بخل، طمع، هوای نفس و بدعت . عالمان و مفسران شیعه، پاک کردن اهل بیت (ع) از رجس را به معنای عصمت از گناهان و توفیق طاعت دانسته اند .

مصداق اهل بیت :

مفسران در باره مصادیق اهل بیت در این آیه، اختلاف نظر دارند. بسیاری از صحابه، مانند انس بن مالک، ابوسعید خُدْری، ام سلمه، عایشه، سعدبن ابی وقّاص، عبدالله بن جعفر و عبدالله بن عباس، مراد از اهل بیت پیامبر (ص) را علی (ع) و فاطمه (س) و حسن (ع) و حسین (ع) دانسته اند. از امامان شیعه (ع) نیز احادیثی در تأیید این قول نقل شده است.

در قولی دیگر، مراد از اهل بیت، همسران پیامبر (ص) دانسته شده، زیرا سیاق آیه در بیان احوال ایشان است. از عِکْرِمَه مولای ابن عباس و مقاتل بن سلیمان احادیثی با این مضمون نقل شده است.

قول سوم که به زید بن اَرْقَم صحابی پیامبر (ص) منسوب است، مراد از اهل بیت را کسانی می داند که خداوند زکات دادن به آنان را حرام گردانیده است و آنان از نزدیکان پیامبر (ص) ، از قبیل آل علی و آل عقیل و آل جعفر بن ابی طالب، هستند و منظور از تطهیر در این قول، پاک گردانیدن از دریافت و مصرف صدقه و زکات، است.

در مسند احمد بن حنبل چندین بار روایت نقل می شود که مضمون همه آنها این است که پیامبر (ص) ، مصداق آیه تطهیر را بیان فرموده است: فاطمه، همسر و دو پسرش. همو در فضائل الصحابه، روایت می کند که پیامبر (ص) به مدت ۶ ماه هنگام خروج برای نماز صبح، به در خانه فاطمه که می رسید صدا می کرد:

ای اهل بیت! نماز! نماز! ای اهل بیت! « خدا فقط می خواهد آلودگی را از شما خاندان [ پیامبر ] بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند » .

قول صحیح:

ظاهر آیه تطهیر با قول اول که مراد از اهل بیت (ع) علی (ع)، فاطمه (س) ، حسنین (ع) باشد، موافق است، زیرا اگر منظور فقط همسران پیامبر باشد، باید به جای “عَنکُم"، “عَنکُنَّ” و به جای “یطَهِّرَکُم"، “یطَهِّرَکُنَّ” می آمد. 

در پاسخ این پرسش که چگونه در اثنای وظایف زنان پیامبر (ص) مطلبی گفته شده که شامل زنان پیامبر (ص) نمی‌شود، گفته شده این گونه سخن گفتن، در روش فصیحان عرب، شناخته شده است و در قرآن به آیات فراوان برمی‌خوریم که در کنار هم قرار دارند، ولی از موضوعات گوناگونی سخن می‌گویند و از روایات استفاده می‌شود که این بخش جداگانه نازل شده ولی هنگام گردآوری قرآن در کنار هم قرار داده شده است.

قول به اینکه این آیه در شأن اصحاب کساء نازل شده، در میان شیعیان به حد تواتر رسیده است.

همچنین، از امامان شیعه احادیثی نقل شده است که اهل بیت (ع) علاوه بر پنج تن، دیگر امامان شیعه نیز هستند.

ابن کثیر، از علمای اهل سنت، در ذیل تفسیر آیه تطهیر، روایتی را از امام حسن علیه السلام نقل می کند که وی بر منبر فرموده اند : 

ما آن اهل بیتی هستیم که که خدا درباره شان این آیه را فرموده است. هم او از امام سجاد علیه السلام نیز نقل می کند که در پاسخ مردی از شام گفته است که ما مصداق این اهل بیتیم .

منبع : آیه تطهیر