فصل بهار آمد و رنگ بهار نیست 

اُردی جهنم است ، بدون حضور یار !

دوزخ هفت درك است زبر يكديگر ، هر دركى را درى است كه اهل آن درك به آن در درشوند :

درك اوّل جهنّم است : سمّيت جهنّم لانّها تتجهّم فى وجوه الخلق، اين جهنّم جاى عاصيان امّت احمد (ص) است ، ايشان كه اهل توحيدند امّا گنه كاران اند به قدر گناه ايشان را درين جهنّم عذاب كنند و به عاقبت بيرون آيند و به بهشت شوند و عذاب ايشان از تبش آتش بود نه از عين آتش كه درين درك عين آتش نباشد ، فاذا خرج منها اهل التّوحيد جعلت طبقا على سائر الدّركات .

درك دوم لظى است : و هى التي تتلظّى اى تتلهّب . و قيل تتلظّى اى تتغيّظ على اهلها ، اين درك دوّم جاى جهودان است ، يقول الله تعالى : « كَلَّا إِنَّها لَظى‏ نَزَّاعَةً لِلشَّوى ‏».

درك سيم حطمه است : و هى الّتى تحطم ما فيها اى تكسر . ترسايان درين درك باشند ، قال اللَّه تعالى: « لَيُنْبَذَنَّ فِي الْحُطَمَةِ ».

درك چهارم سعير است : و السّعير هى المسعورة اى الموقدة غاية الايقاد ، و السّعر النّار بعينها ، صابيان درين درك باشند ، قال الله تعالى: «فَسُحْقاً لِأَصْحابِ السَّعِيرِ».

درك پنجم سقر است : و هى التي تسقر اى تذيب ما القى فيها و سقرات الشّمس حرّها، اين سقر جاى مجوس است ، قال الله تعالى : « ما سَلَكَكُمْ فِي سَقَرَ ، قالُوا لَمْ نَكُ مِنَ الْمُصَلِّينَ »

درك ششم جحيم است : و الجحيم ما عظم من النّار، و جاحم النّار هو الموضع الشّديد الحر ، مشركان عرب درين درك باشند ، قال الله تعالى : « وَ إِنَّ الْفُجَّارَ لَفِي جَحِيمٍ ».

درك هفتم هاويه است : « و هى الّتى تهوى باهلها اى تهلكهم » . و قيل من الهوّة و هى الوهدة العظيمة، اين درك هفتم درك اسفل است جاى منافقان كفار ، چنان كه رب العزّه گفت : « إِنَّ الْمُنافِقِينَ فِي الدَّرْكِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ » و از عظيمى و صعبى كه اين هاويه هست ، ربّ العالمين در وصف آن مبالغت كرد ، گفت : « فَأُمُّهُ هاوِيَةٌ وَ ما أَدْراكَ ما هِيَهْ نارٌ حامِيَةٌ » گفته‏ اند كه اين هفت درك دوزخ زير همه مخلوقات است و اضيق المواضع آن است ، يقول اللَّه تعالى : « وَ إِذا أُلْقُوا مِنْها مَكاناً ضَيِّقاً ».

و گفته ‏اند كه هيأت و شكل عالم بر مثل صنوبر است ، هر چه بالاتر ، آن فراخ تر و هر چه زيرتر ، آن تنگ تر . عرش عظيم بالاى مخلوقات است ، لا جرم فراخ تر همه مخلوقات است و دوزخ زير مخلوقات ، لا جرم تنگ ترين همه جاي هاست !

 تفسیر آیه 44 سوره حجر :

كشف الأسرار و عدة الأبرار ، ج‏5 ، ص : 318 و 317 .

مرتبط با کتاب شب های بی قراری ، ص : 18 .