سیر تاریخی ساخت بارگاه حضرت معصومه (س)

پس از خاکسپاری پیکر مطهر حضرت معصومه (سلام الله علیها) در محل فعلی ، که در آن عصر به نام بابلان نام داشت ، پسران اشعری، سایبانی از بوریا ، بر روی مرقد او ترتیب دادند ، پس از مدتی در اواسط قرن سوم هجری قمری، حضرت زینب سلام الله علیها دختر امام جواد (علیه السلام) از مصالح آجر و سنگ و گچ ، گنبد و بارگاهی بر روی مرقد مطهر حضرت معصومه (سلام الله علیها) ساخت .

سپس به مرور زمان دو گنبد دیگر در کنار گنبد اول ساخته شد ؛ که سومین آنها مدفن حضرت زینب دختر امام جواد(علیه السلام) شد.

این سه گنبد تا سال ۴۵۷ هـ .ق برقرار بودند ، تا این که در همان سال میرابوالفضل عراقی (وزیر طغرل کبیر) به تشویق عالم بزرگ ، شیخ طوسی (متوفای سال ۴۶۰ قمری) به جای آن سه گنبد ، یک گنبد مرتفعی ساخت .

در عصر صفویه

از آن زمان تا ظهور خاندان صوفی ، بارگاه به همان وضعی که نگاشتیم بود ، نه ضریحی بود و نه ایوان های باشکوهی که اکنون دیده می شود ، و نه صحن کهنه و نو .

تعمیرات مهم آستانه مقدسه حضرت معصومه سلام الله علیها از زمان سلطنت خاندان صفوی شروع شد .

در سال ۹۲۵ قمری شاه اسماعیل اول ، ایوان قسمت شمالی (ایوان طلا) را ساخت ، و شالوده صحن کهنه (کوچک) را ریخت ، پس از او شاه طهماسب اول برای مرقد ، ضریحی از کاشی درست کرد و نیز بنای تاریخی ایوان جنوب مدرسه فیضیه را که به صحن کهنه چسبیده است ساخت . در سال ۱۰۷۷ شاه صفی صحن زنانه را ـ که اکنون به صورت محلوطه سرپوشیده به نام مسجد طباطبائی است و سابقاً سقف و گنبد نداشته است ـ ساخت که در سمت جنوبی آستانه است ، این صحن برای مقبره شاه عباس و شاه سلیمان و شاه سلطان حسین ، راه مخصوصی شد .

سپس شاه عباس ضریحی از فولاد سفید ، ترتیب داد ، و ضریح فعلی همان ضریح فولادی است که صفحه هایی از نقره را بر آن افزوده اند .

در عصر قاجاریه

پس از پایان حکومت صفویان ، دیگر تعمیرهای قابل توجهی در بارگاه و اطراف آن نشد تا وقتی که سلطنت ایران به دست قاجاریه رسید .

در سال ۱۲۱۸ قمری ، فتحعلی شاه با دوازده هزار خشت با پوشش طلا ، گنبد را طلا نمود و در سال ۱۲۳۶ قمری مسجد بالا سر بنا شد .

در سال ۱۲۷۶ قمری ، ایوان شاه اسماعیل صفوی را طلا کردند .

در سال ۱۳۷۵ قمری ، ضریح فولادین شاه عباس را نقره نمودند .

در آخر قرن ۱۳ هجری قمری ، شالوده صحن جدید (بزرگ) به وسیله آقا ابراهیم امین السلطان ریخته شد و ساختمان آن را پسرش میرزا علی اصغر خان اتابک صدر اعظم ایران ، در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه ، در سال ۱۳۰۳ قمری به پایان رسانید .

ظریف کاری های صنایع مختلف در این آستانه از طلاکاری و نقره و میناکاری گرفته تا آینه کاری و خطوط مختلف از نسخ ، نستعلیق ، شکسته ، کوفی و ثلث و ده ها و صدها ظریف کاری ها در درهای گوناگون حرم مطهر و … بیش از این ها است که ما بتوانیم در این کتاب مختصر بیاوریم .

پس از پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری مرجع عظیم الشأن امام خمینی (ره) ، تحولات معنوی و ساختمانی بسیار چشمگیری در بارگاه ملکوتی حضرت معصومه (س) از جهات مختلف به وجود آمده ، از جمله مسجد اعظم قم به آستانه ملحق شده ، و مرقد شریف آیه الله العظمی بروجردی(ره) در کنار مسجد بالا سر قرار گرفته ، و نظم خاص روحانی درتمام امور دیده می شود ، که جداً در خور تحسین است .

یکی از آنها غبارروبی حرم مطهر و داخل ضریح ، با حضور مراجع و بزرگان علم و تقوا است که تماشای صحنه ملکوتی آن در سیمای جمهوری اسلامی ، انسان را به یاد غبارروبی حرم مطهر حضرت رضا (ع) برادرحضرت معصومه (س) می اندازد .

کوتاه سخن آنکه : هم اکنون بارگاه ملکوتی حضرت معصومه (س) با کمال جلال و جبروت ، تقریباً در مرکز شهر قم قرار گرفته ، و همچون روحی در کالبد این سرزمین ، و خورشیدی تابان در این خطه مقدسه است .

و همواره زیارتگاه ده ها هزار عاشق شیفته از اکثر کشورهای اسلامی می باشد ، و حرم و صحن ها و اطراف ، در روزهای مخصوص مانند : عاشورا ، اربعین ، عید نوروز و … مملو از جمعیت است . 

منبع : سیر تاریخی بارگاه حضرت معصومه (س)